Χρήστου Μαλεβίτση
Π Α Ν Η Γ Υ Ρ Ι Κ Ο Σ
Επί τη 28η Οκτωβρίου 1940
Σήμερα, στα πεδία των μαχών του Σαράντα,βασιλεύει η αθώα γαλήνη της φύσεως. Οι κορυφαίες στιγμές της ελληνικής ιστορίας αποσύρονται μέσα στην συνείδησή μας. Εκεί διασώζονται. Και από εκεί κάθε ημέρα μας κρίνουν. Βαρύ το διαπρεπές ιστορικό φορτίο που φέρουμε μέσα μας. Και βαθύτερη η υποχρέωσή μας.
Το αρχαίο έθνος μας, βεβαίως, έχει πολλές ημέρες θριαμβικές ή τραγικές να αναμνησθεί. Για μας όμως η 28η Οκτωβρίου κατέχει όλως ιδιάζουσα θέση. Δεν αποτελεί παράδοση, αποτελεί βίωμα προσωπικό. Δεν προέρχεται από κληρονομία, αλλά αποτελεί κληροδοσία της παρούσης γενεάς προς το μέλλον του έθνους. Μεταξύ ημών ευρίσκονται οι πρόμαχοι της Αλβανίας. Και οι νεκροί του μετώπου ήσαν προσφιλή πρόσωπα με τα οποία συνεζήσαμε.
β’. Το μελιχρό πρωϊνό της φθινοπωρινής εκείνης ημέρας εσημάδευσε τη ζωή μας. Ο καθείς μας έχει μίαν ιδιαίτερη προσωπική ανάμνηση του πολεμικού εκείνου εγερτηρίου. Είμαστε οι άνθρωποι οι μετά τον Οκτώβριο του Σαράντα. Και μολονότι επέρασαν τόσα χρόνια από τότε, ζούμε πάντοτε την επαύριο εκείνης της ημέρας. Διότι τα γεγονότα που επακολούθησαν, στην προσωπικήν μας ζωή, στην ζωή του έθνους μας και στην ζωή του κόσμου ολόκληρου, διέγραψαν μια νέα εποχή. Οδυνηρή στην προσαρμογή, αγχώδη στην βίωσή της, πολυσήμαντη στην ιστορική της αποτίμηση.
γ’. τα γεγονότα που διεδραματίσθησαν τότε είναι γνωστά. Ευρίσκονται καταχωρημένα στις σελίδες του προσωπικού μας ημερολογίου. Η ιστοριογνωσία μας δυσκολεύεται να συλλάβει τους βαθύτερους συσχετισμούς των γεγονότων αυτών. Πάντοτε θα απορούμε πως ορισμένες εθνικές μήτρες ευγενών ιδεών, εκτρέφουν ταυτοχρόνως και σπέρματα ανήκουστης αγριότητας. Και εξεκίνησαν οι απόγονοι του Δάντη και του Κάντ, υπό τους ήχους Βαγκνερικών εμβατηρίων, για να σκορπίσουν τον όλεθρον. Οι πρό του πολιτισμού βάρβαροι έχουν το ελαφρυντικό που έχουν και τα ζώα. Οι μετά τον πολιτισμό βάρβαροι μένουν εσαεί ανεξηλέωτοι. Ενώπιον της περασμένης και της μελλούσης ανθρωπότητος. Και έπραξαν τόσο κακό, που αν είναι να το χωρέσει η καρδιά μας θα σπάσει. Κάτω από τους θόλους των αιώνων θα αιωρούνται οι οιμωγές των απειροπληθών θυμάτων της απανθρωπίας, αδικαίωτες. Διότι οι αιώνες δεν λησμονούν.
Τα ελεύθερα έθνη της Ευρώπης εδέχθησαν την επίθεση. Και τα έθνη αυτά με τα μεγάλα ονόματα και τους πολυάριθμους στρατούς υπεχώρησαν στη βία. Και μόνον η Ελλάς αντιτάχθηκε. Από τους ξωμάχους των Ηπειρωτικών υψιπέδων, μέχρι τους ψαράδες των μοναξιασμένων νησιών του Αιγαίου, όλοι οι έφηβοι της ευάνδρου αυτής χώρας, εκκίνησαν για το μέτωπο. Με οργή και με πίστη. Για να υπερασπίσουν το πάτριο έδαφος. Εκείνες τις αποβροχιάρικες και συννεφιασμένες ημέρες.
δ’. Που ευρέθη τόση δύναμη, τόσο θάρρος και τόση απάρνηση ζωής; Και που ευρέθη τόση αίσθηση ευθύνης και τόση αξιοπρέπεια; τα μεγαλόσχημα έθνη της Ευρώπης επροτίμησαν να ανοίξουν τις πύλες τους στη βία. Οι Ελληνες επροτίμησαν να θραύσουν το σκεύος της ζωής των στους αιχμηρούς βράχους της Πίνδου, παρά ν’ αφήσουν τον εχθρό να διαβή τα σύνορα.
«Το δε την πόλιν σοι δούνε ούτ’ εμόν εστί ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών». Αυτή ηταν η απάντηση του τελευταίου αυτοκράτορος του Βυζαντίου προς τον επιδρομέα.
Τα άλλα έθνη, όμως δεν είχαν πίσω τους ένα μαρμαρωμένο βασιληά, για να τα ανδρίζει, από τις επάλξεις της πύλης του Αγίου Ρωμανού. Και ούτε είχαν πίσω τους τους προμάχους εκείνους που, αντί να πέσουν στα χέρια των εχθρών, έθεταν φωτιά στις πυριτιδαποθήκες και ανατινάσσονταν στον αέρα, ως πυριφλεγή μετέωρα, καταυγάζοντα δια παντός, τους ουρανούς της αρετής και της υπερηφανείας.
ε’. κάθε πράξη αρετής έχει καθολική σημασία. Και η αρετή μέσα στην ιστορία πολύ δύσκολα πραγματώνεται. Από χιλιάδες χρόνια, σοφοί, κοσμικοί και προφήτες θρησκευτικοί απεγνωσμένα προσπαθούν να ορθοποδήσουν την αρετή μέσα στην ιστορία. Σε μια ιστορία που το πρόσωπό της είναι κατάρρυτο από αίματα, τρομαγμένο από την αδικία και συσπασμένο από την βία.
Κι αν κάθε πράξη αρετής έχει καθολική σημασία στην ηθική σφαίρα, η αρετή των Ελλήνων προμάχων του αλβανικού έπους, είχε σημασία και στην ιστορική σφαίρα. Ηταν ένα γεγονός που είχε παγκόσμια απήχηση. Κι έκανε να αναθαρρήσουν οι καρδιές όλων των Εθνών. Ηταν η πρώτη μεγάλη ηθική και στρατηγική νίκη, που κέρδισαν οι Ελληνες για λογαριασμό ολοκλήρου της εντρόμου ανθρωπότητος.
Με τι λόγια να περιγράψει κανείς τις από κρασί αθανασίας μεθυσμένες εκείνες ψυχές, που ξεπέρασαν τον πόνο, την καρτερία, την αντοχή, τον θάνατο; που πήγαν πέραν των ορίων, που πήγαν πέραν του θανάτου; τελευταίοι οι Κρήτες, αμφισβήτησαν από τον εχθρό κάθε σπιθαμή του ιερού τους εδάφους. Με πολεμικό μένος πρωτοφανές στην ιστορία. Και ενθυμείται κανείς πως όταν έπεφταν τα κάστρα της βασιλεύουσας, τελευταίοι οι Κρήτες, ακόμη εμάχοντο στις επάλξεις των τειχών του Θεοφίλου.
Εκείνο που λείπει από την νεώτερη ιστορία μας, είναι ένας Ομηρος. Με τον θείο του λόγο να καλλιεργήσει την σύγχρονη συνείδηση. Διότι, δεν μας απόλειψεν ο Αχχιλεύς. Ο οποίος «ουρανώ εστήριξε κάρην και εί χθονί βαίνει». Που περπατάει στην γή και το κεφάλι του αγγίζει τον ουρανό.
στ’. Η ειρήνη μας παρέχει τα μέτρα της καθημερινότητος. Ο πόλεμος μας εγνώρισε με τα μέτρα της αιωνιότητος. Διότι μας εγνώρισε με τα όρια της υπάρξεώς μας. Μία γεύση ματαιότητας και αθανασίας. Μία φρενήρης περιδίνηση στις εσχατιές του ψυχικού μας πεδίου, στις ακρώριες των ενστίκτων,των συγκινήσεων και των ιδεών, όπου οι μικροί εσμικρύνθησαν και οι μεγάλοι εμεγαλύνθησαν.
Η 28η Οκτωβρίου άνοιξε μία εποχή όπου ο πόνος, η απόγνωση και αι μεγαλειώδεις εξάρσεις, επερίσσευσαν. Δραματική, υψηλόφρων και αντιφατική εποχή. Οι άνθρωποι στις αιχμές της υπάρξεώς των συνετρίβοντο ή έκρουαν τις πύλες της αθανασίας. Ηταν η εποχή που έκρινε αναλέητα τους ανθρώπους. Όσοι επίστευαν σ’ αυτά που επρέσβευαν τα υπέγραφαν με το αίμα τους. Και εδοξάζονταν. Και όσοι δεν τα επίστευαν, υποχωρούσαν πανικόβλητοι. Και καταισχύνονταν.
ζ’. Απανθρωπιά και ανθρωπισμός αλληλοεμάχονταν στα πεδία της ιστορίας σε μάχες σκληρές, αιματηρές, αμφίβολες. Στην Ευρώπη, στην Ασία, στην Αφρική,στην Μεσόγειο, στους μεγάλους Ωκεανούς, στις πολυάνθρωπες πόλεις και στις ερημιές, η αλληλοσφαγή εμαίνετο. Που είναι ο λόγος του Θεού; Του Θεού των λευκών; Του Θεού των μαύρων; Του Θεού των κιτρίνων; Πού είναι ο λόγος των θεηλάτων Προφητών; Η υδρόγειος, στροβιλιζομένη στην αέναη πορεία της, αναμέσον των σιωπηλών άστρων, δεν ηχούσε από το αλληλούϊα. Αλλά έσταζε αίμα ζεστό, πορφυρό, ανθρώπινο. Αίμα των υιών του Θεού, εφ ών αυτός ηυδόκησε.
Ηταν λοιπόν η μάχη κατά της απανθρωπίας μία μάχη χαμένη; Τώρα ξέρουμε ότι δεν ήταν. Τότε όμως δεν το ξέραμε. Και έπρεπε να δοθούν τα πάντα για να κερδηθεί. Και πρώτοι οι Ελληνες έδωσαν την ζωή τους. Ηταν μια εποχή αμφιβολιών και οι άλλοι δεν το έπραξαν πρώτοι. Ηταν αμφίβολα τα ιδανικά. Ηταν αμφίβολες οι πατρίδες. Και έλεγαν μερικοί: προς τι να πολεμήσουμε; Οι Ελληνες τους έδειξαν για ποιες αξίες αξίζει να πολεμήσουν. Η Πατρίδα και η Ελευθερία κείνται πέραν του θανάτου. Και η θυσία για την υπεράσπιση των αξιών αυτών, εκπίπτει εις αληθή όλβον. Τούτο είναι μία αρχαία όσο και πρόσφατη συμβολή των Ελλήνων στην διαμόρφωση της νεωτέρας συνειδήσεως.
η’. Στις ημέρες που ακολούθησαν την 28η Οκτωβρίου του Σαράντα συναναστραφήκαμε πολύ με τον θάνατο. Και με τους νεκρούς. Και οι νεκροί ησαν αδέλφια μας, οι συνομίλικοί μας. Είχαμε καθίσει μ’ αυτούς στο ίδιο θρανίο. Και τους εθάψαμε με τα ίδια μας τα χέρια. Στα χείλη μας μένει πικρή και μετέωρη η γέυση του τελευταιου ασπασμού.
Υπάρχουν πολλών ειδών θάνατοι. Υπάρχει ο θάνατος που σημαίνει την λήξη της ζωής και υπάρχει ο θάνατος που σημαίνει την υπέρβαση της ζωής. Ο τελευταίος αυτός δεν είναι θάνατος. Είναι αθανασία. Είναι ο χώρος όπου οι πολεμιστές γίνονται εσαεί νικητές. Που δεν τους φθάνει καμμιά πολεμική μηχανή. Που δεν τους φθάνει η φθορά. Είναι ο χώρος του μεγάλου τιμήματος αλλά και της ακόμη μεγαλύτερης τιμής.
Εμείς, οι περιλειπόμενοι των μαχών, δεν τους ξεχνούμε. Και την ημέραν αυτή τους αποδίδουμε τον φόρο τιμής, που τους αξίζει. Νηπενθές της θλίψεως μας προσμετράται των νεκρών αυτών η άφθιτος δόξα.
θ’. Η 28η Οκτωβρίου μας παρακινεί να κλάψουμε για τους νεκρούς, να τραγουδήσουμε για τους αντρειωμένους, να πικραθούμε από την απόγευση της μνήμης των συμφορών, να χαρούμε για την τελική μας νίκη. Να ευφρανθούμε από τα νάματα του ενδόξου έπους, να μεθύσουμε από Ελληνική ιστορία.
Η 28η Οκτωβρίου η τόσο οικεία επέτειος σ’ εμάς, μας δίδει την ευκαιρία να αποδυθούμε τον τετριμμένο χιτώνα της καθημερινότητος, και να αισθανθούμε επάνω στο γυμνό κορμί, τα ρίγη της διαιώνιας ιστορίας μας. Να νοιώσουμε την ιερή και αδιάφθορη φλόγα που από αιώνες εγκατοικεί στην ελληνική ψυχή.
ι’. Πατρίδα μας δεν είναι μόνον ο ελληνικός χώρος. Αλλά και ο ελληνικός χρόνος. Και τα ελληνικά αισθήματα. Και οι ιδέες. Η διάσταση του χρόνου, η διάσταση της Ελληνικής Ιστορίας, δεν χωράει στα λειψά ελληνικά χώματα. Χωράει όμως μέσα στην ελληνική συνείδηση.
Και σήμερα πανηγυρίζει η ελληνική συνείδηση ένα πρόσφατο και ακραίο γεγονός της ιστορίας της. Ο περίδοξος, όσο και αιμόφυρτος κύκλος του Σαράντα μας υποχρεώνει να αντιληφθούμε πως οι πανηγυρισμοί δεν είναι ευκαιρία για μάταιους λόγους. Είναι για να ευρύνουν αυτήν την συνείδηση. Και να την καλλιεργούν. Μέχρι που να λάμψη από το μυστικό εκείνο ελληνικό φως, το ανέσπερο. Μέχρι που να φρουμάξει σαν το «άτι το ανεπίβατο της φυλής». Μέχρι που να αναβρύσει από την «παγά τη λαλαίουσα» το «λάλον ύδωρ» το οποίο δεν «απέσβετο».
Και ευφραίνει η σημερινή ημέρα αυτήν την συνείδηση. Την ελληνική συνείδηση που πάλλεται από θείο έρωτα για την Ελευθερία.
